Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve istekleri erteleyememe belirtileriyle ortaya çıkan bir psikiyatrik bozukluktur. Dikkat eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar, aşırı hareketlidir, dikkatleri çabuk dağılır, engellenmeye ve beklemeye tahammülleri yoktur. Sabırsızdırlar, kolay uyarılabilirler, çabuk kızar, hareketlenir ve kolay incinirler. Yetişkin dönemde de yakınmalar hafifleyerek ve şekil Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısının konulabilmesi için, belirtilerin bazılarının 7 yaşından önce başlaması, en az 6 aydan beri devam ediyor olması ve hem okulda hem de evde sürüyor olması gerekir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısı, çocuk ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde uzman bir ekip tarafından konulur. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tanısının konulabilmesi için, çocuğun doğumundan bugüne bütün geçmiş öyküsü anne ve babadan alınır. Öğretmen değerlendirilmesi istenir, okul başarısına ilişkin bilgi alınır. Zeka değerlendirilmesi ve nörolojik muayenesi (EEG tetkiki) yapılır. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu daha çok erkek çocuklarda görülür. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğunun nasıl meydana geldiğiyle ilgili araştırmalar kesin sonuçlara ulaşmamış olmasına karşın bu araştırmalarda kalıtımın en büyük etken olduğu görülmüştür. Diğer etkenler arasında gebelikte alkol, sigara kullanımı ve annenin geçirdiği hastalıklar, doğum sırasında yaşanan sorunlar, çocuğun kafa travması geçirmesi, kurşun gibi zehirli maddelerle karşılaşması, aile yapısı ve işleyişindeki bozukluklar sayılabilir.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar üç ayrı grupta yer alırlar:
a) Hem dikkat, hem aşırı hareketlilik-dürtüsellik sorunları olanlar,
b) Sadece dikkat sorunu olanlar,
c) Sadece aşırı hareketlilik dürtüsellik sorunu olanlar.
Aşırı Hareketlilik: Çocuklar erişkinlere göre daha canlı ve hareketlidir. Ancak bu hareketlilik çocuğun kendi yaşıtlarıyla karşılaştırıldığında belirgin düzeyde daha fazla olduğundan aşırı hareketlilikten söz edilir. Dikkat Sorunları: Dikkatin bir noktaya toplanabilmesinde güçlük, dış uyaranlarla dikkatin çok kolay dağılabilmesi, unutkanlık, eşyalarını ve oyuncaklarını sık sık kaybetme ve düzensizlik gibi belirtiler dikkat sorunlarının bulunduğunu gösterir. Dürtüsellik: Acelecilik, istekleri ertelememe, sorulan sorulara çok çabuk cevap verme, başkalarının sözlerini kesme ve sırasını beklemekte güçlük çekme gibi özellikler dürtüsellik sorunları bulunduğunu düşündürür.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri:
a) Aşırı Hareketlilik:
1. Çoğu zaman elleri, ayakları kıpır kıpırdır ya da oturduğu yerde kıpırdanıp durur.
2. Çoğu zaman sınıfta ya da oturması beklenen diğer durumlarda oturduğu yerden kalkar.
3. Çoğu zaman uygunsuz olan durumlarda koşuşturup durur ya da tırmanır. (Ergenlerde ya da erişkinlerde öznel huzursuzluk duyguları ile sınırlı olabilir.)
4. Çoğu zaman, sakin bir biçimde, boş zamanları geçirme etkinliklerine katılma ya da oyun oynama zorluğu vardır.
5. Çoğu zaman hareket halindedir ya da bir motor tarafından sürülüyormuş gibi davranır.
6. Çoğu zaman çok konuşur.
b) Dürtüsellik:
1. Çoğu zaman sorulan soruların soru tamamlanmadan önce cevabını yapıştırır.
2. Çoğu zaman sırasını bekleme güçlüğü vardır.
3. Çoğu zaman başkalarının sözünü keser ya da yaptıklarının arasına girer.(Örneğin başkalarının konuşmalarına ya da oyunlarına burnunu sokar.)
c) Dikkat Eksikliği:
1. Çoğu zaman dikkatini ayrıntılara veremez, okul ödevlerinde, işlerinde ya da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar.
2. Çoğu zaman üzerine aldığı görevlerde ya da oynadığı etkinliklerde dikkati dağılır.
3. Doğrudan kendisine konuşulduğunda çoğu zaman dinlemiyormuş gibi görünür.
4. Çoğu zaman yönergeleri izlemek ve okul ödevleri, ufak tefek işleri ya da iş yerindeki görevleri tamamlayamaz.
5. Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ve etkinlikleri düzenlemekte zorluk çeker.
6. Çoğu zaman sürekli mental(zeka) çabayı gerektiren görevlerden kaçınır, bunları sevmez ya da bunlarda yer almaya karşı isteksizdir.
7. Çoğu zaman üzerine aldığı görevleri ya da etkinlikler için gerekli olan şeyleri kaybeder. (Örneğin oyuncaklar, okul ödevleri, kalemler, kitaplar ya da araç-gereçler)
8. Çoğu zaman dikkati dış uyaranlarla kolaylıkla dağılır.
9. Günlük etkinliklerde çoğu zaman unutkandır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Eksikliği olan çocukların zeka düzeyleri:
Normal ve normale yakın olmasına karşın okulda başarılı olmayabilirler. Okula ilk başladıklarında aşırı hareketlilik ve dikkat dağınıklığı davranışlarıyla kendilerini gösterirler. Sınıfta oturmakta güçlük çektikleri, dikkatlerini öğretmenin anlattıklarına yoğunlaştıramadıkları için okulda edinilmesi gereken bilgiyi takip edip kazanamazlar. İleri yıllarda bu durum çocuklarda güvensizlik, bıkkınlık ve bezginlik gibi duygusal sorunları ortaya çıkarabilir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğuna sıklıkla öğrenme güçlüğü eşlik eder. Özellikle matematiği anlama, kavrama ve çözmede zorlanırlar. Büyük bir hevesle derse veya herhangi bir etkinliğe başlar ve çok başarılı olmayı isterler. Ancak düzenli ders çalışma becerilerinin olmaması, organize olamama ve dikkatlerinin çabuk dağılması nedeniyle başarılı olamazlar. Kendilerini yetersiz, başarısız ve güvensiz hissederler. Tedirgin ve kaygılıdırlar. Sıklıkla evde ve okulda tembel ve yaramaz sözcüklerini işitirler. Genellikle öğretmenlerin kendilerine taktığını düşünerek kötü davranışlarını ileri sürerler. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu doğru ve erken tanı konulduğunda son derece hızlı ve kolay tedavi edilebilen bir bozukluktur. İlaç tedavisi, anne baba eğitimi, bireysel görüşme, aile tedavisi ve grup tedavisi Dikkat eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu tedavisinde sık olarak kullanılır.
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklara Nasıl Yardım Edilebilir?
Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu uzun gidişli bir sorun olduğundan tedavisi de uzun dönem için planlanmalı ve uygulanmalıdır. Tedavi hedef belirtilere ve çocuğun güçlü ve zayıf yanlarına göre her çocuğa özgü planlanmalıdır. Doktor ilaçlı tedaviyi uygun görüyorsa, verdiği ilaç mutlaka kullanılmalıdır. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan öğrenciler öğretmene yakın bir yerde, ön sıralarda kendine örnek olabilecek bir arkadaşının yanında oturtulmalıdır. Bu çocuklar dikkatlerini uzun dönem sürdüremediklerinden, onlara verilen görevlerin onların yapabilecekleri şekilde uygun parçalara ayrılması performanslarını artıracaktır. Etkinliği sürdürebilmesi için ara ara göz göze gelip, omuzuna dokunarak uyarılar verilmelidir. Ev ödevlerinin miktarları azaltılmalıdır. Bu öğrencilere yönerge verilirken açık ve net bir dil kullanmalı ve söylediğinizin öğrenci tarafından anlaşıldığından emin olunmalıdır. Dürtüsel davranışları olanların ufak tefek uygunsuz davranışları görmezlikten gelinebilir. Kendini denetleyebildiği, uygun şekilde davrandığında hemen o anda doğrudan kendisini övebilir, ödüllendirebilirsiniz. Örneğin elini yalnızca amaca uygun kaldırdığı zaman yanına giderek onu övebilirsiniz. Uygunsuz davranışlarını ani tepkiler göstermeden azarlamadan, eleştirmeden kınayabilirsiniz. Bu öğrencilerin cezalandırmak amacıyla dersten dışarı çıkartılması uygun bir yöntem değildir. Çünkü bu çocuklar derste sıkıldıklarından bu ceza onlara ödül gibi olacaktır. Aşırı hareketliliği için eğer yaptığı işi aceleci ve özensiz yapmışsa tekrar kontrol etmesini isteyebilirsiniz. Sırada uzun süre oturmak bu çocuklar için zordur. Ara vermesi için fırsat tanıyabilir ve hareketliliğini olumlu bir şekilde kullanmasını öğretebilirsiniz. Görevleri sırasında kısa molalar vermesine izin verebilirsiniz. Sosyal zorlukları da olabileceği için, bu çocuklara güven vermeye ve cesaretlendirmeye özen göstermelisiniz. Olumlu davranışlarını, çalışmasını, dürtüselliğini kontrol edebildiği anları sıkça övebilir, uygun davranışlarını sınıfta arkadaşlarına alkışlatabilirsiniz. Okul dışı ilgileri ve başarıları için aile ile sıkça görüşebilir ve eve olumlu yazılar , mesajlar gönderebilirsiniz. Yaşıtları arasındayken öğrenciye özel sorumluluklar verebilir böylece diğer öğrenciler tarafından olumlu bir açıdan değerlendirilmesini sağlayabilirsiniz. Öfkesini denetlemekte zorluğu varsa, yumuşak bir tarzda konuşarak onu ortamdan uzaklaştırabilirsiniz. Dikkat eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklar uygun yardımla kendilerine güvenin, gerektiğinde kendini kontrol edebilen, başarılı bireyler olabilirler. Bu çocukların avukatı olmalı ve aktif olarak çocuğun ihtiyaçlarını farkedebilmeliyiz.
Anne-Baba Şikayetleri:
1 Söylediklerimi dinlemiyor.Hemen unutuyor.
2.Eşyalarını silgisini kalemini kaybediyor.
3.Yerinde duramıyor.
4.Film izliyor tv başında saatlerce kalıyor ama ders yapmıyor.
5.Başladığı işi bitirmiyor.
6.Ödev yapmıyor.
7.Duvara tırmanıyor.
8.Bir yerde sıra bekleyemez.
9.Sabırsızdır. v.b şikayetler.
TEDAVİSİNDE AİLEYE VE ÖĞRETMENE DÜŞEN GÖREVLER
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve istekleri erteleyememe (dürtüsellik) belirtileriyle ortaya çıkan bir psikiyatrik bozukluktur. Bu belirtilerin yedi yaşından önceden beri bulunması, normal bir kişide olandan daha çok, daha şiddetli düzeyde görülmesi gereklidir. Bu çocuklar ” düz duvara tırmanır”, “onu bir yerde zaptetmek imkansız”, “ele avuca sığmaz”, “misafirliğe gittiğimizde ev sahibi nerdeyse kalkın gidin diyecek” gibi sözlerle tanımlanırlar. Şu cümleler onları tanımlar: Sanki aklı hep başka yerlerde. Aşırı dalgın. Derste sanki başka yerde. Hayal dünyasına dalıp gidiyor. Kendisine bir şey söylendiğinde sanki dinlemiyormuş gibi görünüyor. Çok sakar. Onun kaybettiği okul eşyalarıyla üç çocuk okudu. Çok unutkan. Beş dakikalık işi üç saatte yapıyor. Bizim de belki bu şekilde davranışlarda bulunan bir çocuğumuz beklide bir öğrencimiz vardır. Acaba bu zannedildiği kadar acaba çok büyük sorun mudur? Bu durum karşısında ne yapmalıyız ? şimdi bu soruların cevabını vermeye çalışalım.
Öncelikli olarak aileye düşen görevler:
Çocuğunuza yapmaması gereken davranışı söylemekten çok, yapması gereken davranışı söyleyin ve yapın.Nasıl davranması konusunda çocuğunuza model olun.
İstenilen davranış gösterdikleri zaman övgüyle, güzel cümlelerle, gülümseyerek onları ödüllendirin .Ancak aşırıya kaçmayın.
Çocuğunuzu sadece iyi not aldığında değil, ödevini yapmaya gayret ettiğinde de ödüllendirin.
Talimat verirken, ilk önce çocuğunuzun dikkatini çekin.Gözlerinin içine bakın.Sonra ne istediğinizi açıkça ve sakin bir ses tonuyla söyleyin. Basit ve kısa talimatlar vermeye çalışın.
Mutlaka yapabileceğiniz sözler verin, evde yapabilecekleri işler konusunda sorumluluklar verin.
Bir şeyleri paylaşmak için çocuklarınıza zaman ayırmaya gayret edin.Özellikle oyun oynayın, hikaye tartışmalarını ve anlatmalarını sağlayın.
Çocuğunuzun nelere ilgi duyduğunu araştırın.Onların bir listesini yapın ilgi duyduğu konularla akademik konuları birleştirmeye çalışın.
Küçük şeylerde olsa, çocuğunuzun olumlu yönlerini ön plana çıkarmaya çalışın.Bunları vurgulayın ve onları cesaretlendirerek, özgüvenlerini geliştirin.
Okula giden bir çocuk ailesinin yanında kaldığı süre kadar öğretmenine de yanında kalmaktadır:hiperaktivitenin tedavisinde öğretmenine de önemli görevler düşmektedir.Bu görevleri şu şekilde maddeleştirebiliriz.
Sürekli gözlem altında tutabileceğiniz, ön sıralara oturtun.Yeri cam kenarı, pano yanı gibi uyarıcılardan uzak olsun.
Yanında daha sakin davranışları ile örnek olabilecek, liderlik özelliğini olan bir arkadaşını oturtun.
Ders süreci içinde zaman zaman hareket imkanı sağlayan uygun aktivitelere yönlendirin.(Tahtayı sil, kağıdı çöpe at,kitabı getir…)
Ders anlatırken omzuna dokunun, saçını okşayın, o daha çok görsel ve dokunsal uyaranlardan etkilenir ve öğrenir. Dersi espirilerle süslemek, görsel, işitsel malzemelerle zenginleştirmek işinizi kolaylaştıracaktır.
Başarılı olduğu alanlarda ön plana çıkarın, böylece kendine güven duygusu artacağı gibi olumlu davranışları geliştirme yoluna gidecektir.
Kendi başlarına iç dünyalarını düzenleyemedikleri için dış dünyalarının başkaları tarafından düzenlenmiş olmasını isterler.Onların yönlendirilmeye, sınırlar konulmasına ve düzene ihtiyaçları vardır.
Fazla heyecan oluşturmaktan kaçının.Unutmayınız ki bu çocuklar kaynamakta olan süt tenceresine benzerler,kaşla göz arasında taşarlar.Ateşi hemen söndürebilmek için sütten gözünüzü ayırmamak gerekir.
Sözlü ve yazılı anlatımı birlikte kullanın.Bu tür bir eğitim, bilgileri hiç silinmeyecek şekilde çocukların akıllarına kaydedecektir.
Çocukların kendilerini değerlendirmeleri için onlara yardımcı olun .Çoğu zaman nasıl davrandıklarının farkında değildirler.Onlara bu bilgiyi yapıcı tavırla aktarın.
NELER YAPABİLİRİZ? DİKKAT EKSİKLİĞİ İÇİN
Sakin bir yerde oturtun. İyi örnek olabilecek bir arkadaşının yanına oturtun. Samimi olduğu çalışkan bir arkadaşının yanına oturtun. Not tutmada bu arkadaşının yardımını sağlayın. Sınıfta bütün sıraların arasındaki uzaklığı arttırınız. Verilen çalışmayı tamamlayabilmesi için ek süre veriniz. Dikkat süresi ile uyumlu olacak şekilde görevleri ya da çalışma süresini kısaltınız. Kısa süreli hedefler belirleyin. Her seferinde bir tek görev veriniz. Ödevlerinin miktarını azaltınız. Açık ve kesin yönerge verin. Etkinliği sürdürmesi için uyarı-sinyal veriniz.
HİPERAKTİVİTE İÇİN Çalışırken arada bir duraklamasını sağlayınız. Sırada oturmaya ara vermesi için fırsat tanıyınız. Görevleri arasında kısa molalar veriniz. Aceleci ve dikkatsiz çalışmışsa, yaptığı işi kontrol etmesini öğretiniz. Küçük, uygunsuz davranışları görmezden geliniz. Uygunsuz davranışları ihtiyatlı kınayınız. Olumlu davranışları övünüz. Öğrencinin aç olmadığından emin olunuz. Gerektikçe el kaldırmasını, seslenmesini öğretin. Elini yalnızca amaca uygun durumda kaldırdığı zaman yanına gidin. Soru yanıtlamak için el kaldırdığında övün. Sonuç olarak hiperaktif bir çocuğa bazılarımızın yaptığı gibi geri zekalı tanısı koymak çok yanlış olacaktır.Bu nedenle çocuğumuzun veya öğrencimizin dikkat süresini iyi bilmeli ona başarabileceği ve çok fazla dikkat gerektirmeyecek sorumluluklar vermeliyiz.
